Wyjaśnienie rozmowy Hortego z Tondrupem

   Kuncien Tondrup¹ w swojej prośbie wymienia trzy rodzaje słowa. Słowo znamienności przyczyny, słowo zaklęcia, wykształcenia i spełnienia oraz słowo przechodzące do niedwoistości przyczyny i skutku. Ogólnie oznacza to postępowanie zewnętrzne, wewnętrzne i ukryte. Pierwsze skupia się na przyczynie, drugie na skutku, a trzecie obejmuje przyczynę i skutek na równi. Tybetańscy wyznawcy bonu nazywają powszechnie te trzy postępowania opowieścią (sutrą), zaklęciem (mantrą)² i wielkim spełnieniem (dzokczen).
   Słowo znamienności to nauka zajmująca się określeniem rzeczywistości przez docieranie do źródła – szukanie przyczyny. Według tego postępowania po znalezieniu przyczyny udręki, usuwa się jej korzeń, czyli nieświadomość. Dlatego Kuncien Tondrup powiedział, że to słowo „wypiera się podstawy”. Ta podstawa w tym ujęciu oznacza podstawę krążenia.
   Słowo zaklęcia, wykształcenia i spełnienia oznacza naukę o przyzywaniu Boga i ochronie przed złymi wpływami (tzn. zaklęcie), wykształcenie osobowości w postaci Boga i spełnienie osoby w Boskim zadaniu. To słowo zajmuje się zbawieniem, czyli skutkiem. Rozpoznaje przyczynę udręki jako pożyteczną w skutku, więc nie „wypiera się podstawy”, ale ją „zmienia” (jak to zostało powiedziane).
   Oba te postępowania są mozolne i ich znaczenie jest małe. Ciągłe patrzenie na przyczyny i szukanie określeń dla rzeczywistości w celu uchronienia się przed błędem jest mozolnym zajęciem, z którego wynika tylko osobisty wymierny pożytek. Również zmienianie podstawy, zaklinanie, kształtowanie Boskiego obrazu w duszy i spełnianie go w rzeczywistości jest mozolnym zajęciem, z którego wynika tylko wymierny pożytek dla innych.

   Osiągnięcie właściwego wyrazu w różnego rodzaju zaklęciach jest trudnym zadaniem, bo wymaga doskonałości. Wykształcenie Boskiego obrazu jest trudnym zadaniem, bo wymaga poznania wszystkich Boskich imion (przymiotów). Spełnienie tego obrazu jest trudnym zadaniem, bo wymaga zupełnego spalenia siebie. Wypływa z tego wszystkiego pożytek dla innych, ale mała jest w tym korzyść własna, bo oderwane jest od zrozumienia przyczyny. Oba więc znaczenia, czy to skupione na przyczynie, czy to skupione na skutku, są małe i wymierne. Z pierwszego wynika przeważnie dobro własne, a z drugiego przeważnie dobro innych.

   Najszczytniejsze więc postępowanie jest tym, które „przechodzi do niedwoistości przyczyny i skutku”. Ponieważ przyczyna i skutek są tutaj nierozłączne, nie trzeba się skupiać ani na jednym, ani na drugim. Wszystko jest doskonałe samo w sobie, takie jakie jest. Dlatego „mały jest mozół, a wielkie znaczenie”.

   Skutek związany jest z przyczyną, więc nie ma potrzeby szczególnego poszukiwania przyczyny, gdy w świadomości jawi się skutek. Przyczyna związana jest ze skutkiem, więc nie ma potrzeby szczególnego poszukiwania skutku, gdy w świadomości jawi się przyczyna. Przez samoistną myśl podstawa krążenia zostaje wzmocniona – nadaje się znaczenie nieświadomości – błąd przestaje prowadzić do błądzenia.

   Mozół w tym mały. To tylko bycie, wyraz i pokaz. Znaczenie jest wielkie, bo uwzględnia wszystko na równi – zarówno siebie, jak i innych. Takie jest wielkie spełnienie (dzokczen – rdzogs chen) – to „słowo wzięte z ochotą”, lekkie jak podmuch wiatru, wcale nie odpychające nazwami i określeniami, ani nie odstawiane na bok przez trudność wyrazu, wykształcenia, czy spełnienia. Nie rzeczowe, nie złudne, a jednak prawdziwe i łaskawe, bo obejmujące wszystko, tak jak niebo.

   Wielki Horty wyróżnił osiem dziedzictw tego wielkiego spełnienia w zależności od treści. Dla wyjaśnienia podane zostaną różne obrazowe porównania:

(jakby zewnętrzne:)

1. Rada (zobowiązanie) – słowo – co było mówione,
2. Dokonanie – czyn – co było dokonane,

3. Obowiązek – konieczność – co trzeba robić,
4. Prawo – możliwość – co można robić,

(jakby wewnętrzne:)

5. Usta duchownego – świadectwo (przykazanie) – istota – sprawy pewne,
6. Ufność – świadomość (posłuszeństwo) – własność – doświadczenia,

7. Cel – zrozumienie – łaska bierna – objawienie się myśli, korzyści płynące z zastosowania, 

8. Opowiadanie – wyjaśnianie – łaska czynna – przekonywanie, dowodzenie, uzasadnianie.

   Te porównania spisano na podstawie własnego zrozumienia. Kuncien Tondrup poznał to wszystko dogłębnie i zrobił z tego właściwy użytek, odkładając jedne sprawy na bok, a inne przyjmując z ochotą. Zatem przez to, że znalazł właściwe miejsce dla spraw mniejszej wagi (na boku), a istotnym sprawom poświęcił uwagę, „dokonał zarówno przygodnych, jak i najwyższych doskonałości”, co znaczy, że otrzymał wszelkie rodzaje uzdolnień i stał się jakby geniuszem.

1  Możliwe, że był to Siddhartha, a więc Budda Siakiamuni. Imię Siddhartha w przekładach tybetańskich oddawane jest jako Tondrup (Don grub). Występujący tutaj człon imienia Kuncien (Kun mkhyen) może być rozumiany jako Obeznany albo Wszechwiedzący i w tym przypadku mógłby on nawiązywać do przymiotu wszechwiedzy Buddy.

2  Nazywane również tantrą.