piątek, 29 lipca 2016

(20) Szkółka: Określenie pojęcia możliwego bycia ཡིན་པ་སྲིད་པའི་ཤེས་བྱ།

Takie pojęcie, które jest zauważoną wymiernie zgodnością ciebie i pojęcia.
(shes bya gang zhig/ khyod dang shes bya'i gzhi mthun tshad mas dmigs pa)

Inne możliwości tłumaczenia: Takie pojęcie, które jest spostrzeżoną (pojętą) przez kryterium (wzór, miarę) wspólnością ciebie i pojęcia.

Określenie zgodność (gzhi mthun, wym. śr.-tyb. śitun) użyte tutaj oznacza występowanie dwóch różnych pojęć w jednym, np. jak podaje Wielki słownik tybetańsko-chiński (Bod rgya tshig mdzod chen mo)„To tak jak złoty dzban jest i złotym, i dzbanem” (dper na/ gser bum de gser yang yin la bum pa'ang yin pa lta bu'o).

Określenie ty (khyod) zdaje się odnosić do wszelkiego szczególnego bytu występującego w rzeczywistości. Raz słyszałem wyjaśnienie, że ty to słowo (bon). Wydaje się jednak, że znaczące byłoby tutaj dopowiedzenie: rzeczywiste słowo.

To należy do możliwego bycia.

(19) Szkółka: Możliwe bycie

W pojęciu możliwego bycia (yin pa srid pa'i shes bya) są trzy:
1. Określenie (mtshan nyid)
2. Bliskoznaczność (khyab mnyam)
3. Określone (mtshan gzhi)

O pojęciu niemożliwego bycia (yin pa mi srid pa'i shes bya) tutaj:
1. Określenie (mtshan nyid)
2. Bliskoznaczność (khyab mnyam)
3. Określone (mtshan gzhi)


To należy do podziału przez dwojakie zestawy.

sobota, 23 lipca 2016

(18) Szkółka: Podział przez dwojakie zestawy

       (yin pa srid mi srid kyi sgo nas dbye ba)
       (dngos po yod med kyi sgo nas dbye ba)
       (sgrub pa dang dgag pa gnyis su dbye ba)
       (bden pa gnyis su dbye ba)
       (zag bcas dang zag med gnyis su dbye ba)
       ('khor ba dang myang 'das gnyis su dbye ba)
       (rdzas yod dang btags yod gnyis su dbye ba)
       ('gal ba dang 'brel ba gnyis su dbye ba)
       (spyi dang bye brag gnyis su dbye ba)
       (gcig dang tha dad gnyis su dbye ba)
       (mngon gyur dang lkog gyur gnyis su dbye ba)
       (rdzas bon dang ldog bon gnyis su dbye ba)

To należy do podziału pojmowalnej treści.

piątek, 22 lipca 2016

(166) Nauczyciel Lomtynka Hlagoma Karpo

2. Jak dzielny i wybrany spotkał życzliwego duchownego

   Hlagom uczył się trzynaście lat. Już w wieku dwudziestu trzech znany był jako uczony. Wyruszywszy by wystawić dobrodziejowi z Niare1 dwa konie obładowane oczyszczonym cukrem wysokiej wartości, zanocował u bezpotomnych staruszków. Nad ranem staruszek gada: „Stara, wstawaj! On już chyba odjeżdża. Przynieś piwa, a my dwoje możemy iść na pielgrzymkę do Jundrunk Hlace”.2
   Zapytał: „Kto jest tam duchownym?”
   Powiedział: „Nie wie pan? Żyje tam duchowny zwany Jundrunk Hlace, wcielona postać”. Wtedy, gdy tylko usłyszał imię, po skórze przebiegły mu ciarki. Poszedł więc do duchownego. Posiadane dwie bele bawełny ułożył jako siedzenie. Posiadany turkus warty sto sio3 zawiązał na szyi. Ponadto wymieniając wiele uprzejmości, oddał rzeczy i konie, a duchowny powiedział:
   Czego chcesz?”
   Rzekł: „Poproszę o błogosławieństwo dla mnie”.
   Powiedział: „Czy to nie jest błogosławieństwo, którego chcesz?”
   I zachwyciwszy się na chwilę, powiedział:
   Wyjątkowy nauczyciel zdatnemu uczniowi daje błogosławieństwo wielkiego gestu”.4
   I trzy razy położywszy ręce na głowie, powiedział:
   Samo to wystarczy”.
   W trzy lata udzielił mu tam w całości wszystkich znaczeń zaklęcia i wielkiego spełnienia.
   Duchowny powiedział:
   Pisany zwyczaj tej nauki sprawdza znaki na ciele, sprawdza imię, sprawdza wygląd ciała, sprawdza zachowanie i po piąte sprawdza sen; ty masz całą piątkę. Sprawdziłem znaki na ciele – jest zwycięski szczyt drogi lotu orła na dłoni lewej ręki; są zmarszczki nosa skierowane do góry. Sprawdziłem cerę. Na niebieskiej cerze jest czerwieniejąca żyła wzroku. A imię Dziki Bóg (Hlago)5 też jest dobrym imieniem, bo nie będziesz zależny od innych. Sprawdziłem też zachowanie. Jest twarde i uparte, gorliwe, jak u dziecka Kemasanga6 albo dziecka mięsożernego żarłoka. To też dobre. Sprawdziłem także sen. Śniłem o biciu na cztery strony bębnem ze złotego pałacu, o wzniesieniu w czterech stronach godła tygrysa,7 o dęciu na cztery strony konchą, o zatkaniu paszczy jadowitemu drapieżnikowi, o pochwyceniu dzikiego jaka za rogi i o wznoszeniu w czterech stronach wstążek i chorągiewek. To dobre. Chłopcze, dam ci pouczenia w całości”.
   Potem zachował je w duchu.
   Nie oddałem żadnego wielkiego majątku. Raz oddałem zaledwie sześćdziesiąt, raz zaledwie pięćdziesiąt, raz zaledwie czterdzieści, raz zaledwie trzydzieści. Niby ja, Lomtynk Myśliciel, po skończeniu trzydziestki włóczyłem się po górskich ustroniach. Nie żądając najprzyzwoitszych z krewnych, ojca i matki, pięciu przyjemności, czyniłem bezstronną ojczyzną państwo wskazane palcem jako ojczyzna. Mam nadzieję, że nie słuchałem pouczeń na daremno”.

1  Nya re.
2  g.Yung drung Lha rtse. Zob. opowieść o Siendzialu Hlace.
3  Zho.
4  Phyag rgya chen po (wym. śr.-tyb. ciakdzia cienpo). Znane też jako wielka pieczęć; nazywane po sanskrycku mahamudra (mahā-mudrā).
5  Czytamy, że ten duchowny nazywał się Hlagom (Lha sgom), czyli Boski Myśliciel, nie zaś Dziki Bóg. Możliwe, że to imię Hlago (Lha rgod), czyli Dziki Bóg, duchowny nosił wcześniej albo jest ono imieniem, jakie rozpoznał jego nauczyciel.
6  Ge ma sang. Postać, której imię pojawiło się już w opowieści o Pale Dzialzyku Seciungu (Pha ba rGyal gzigs gSas chung). Ktoś o wielkiej sile.
7  Albo proporca tygrysa, sztandaru tygrysa (stag gi rgyal mtshan).

Kompilator: Pa Tendzial Zankpo (sPa bsTan rgyal bZang po), 1419 r.
Źródło: rDzogs pa chen po Zhang zhung snyan rgyud kyi brgyud ba'i bla ma'i rnam thar, wyd. Gangs Ti se bon gzhung rig mdzod dpe tshogs/ deb nyer bzhi pa/ rDzogs chen snyan rgyud bka' rgyud skor bzhi, Amdo 2009, s. 29-30; także inne wydania, jak Lokesh Chandra, History and doctrine of Bon-po Niṣpanna-Yoga (w Śata-Pitaka Series 73), New Delhi 1968

Przekład z tybetańskiego i przypisy: Jakub Szukalski

།གཉིས་པ་ལས་འཕྲོ་དང་སྐལ་བར་ལྡན་པས། བཀའ་དྲིན་ཅན་གྱི་བླ་མ་དང་ཇི་ལྟར་མཇལ་ན། ལྷ་སྒོམ་གྱིས་ལོ་བཅུ་གསུམ་སློབ་གཉེར་བྱས། རྩ་གསུམ་བཞེས་དུས་མཁས་པར་མཁྱེན། སངས་ཕོད་ཆེ་འདོན་བྱེད་པའི་བུ་རམ་རྟ་ཁལ་གཉིས། ཉ་རེའི་ཡོན་བདག་ལ་འགྲེམས་སུ་བྱོན་ནས། རབས་ཆད་རྒན་རྒོན་ཞིག་ཅན་དུ་ཉལ་བས། ཐོ་རངས་རྒད་པོས་ན་རེ། རྒད་མོ་ལངས་ལ་ཁོང་ནི་ཡང་བཞུད་བཞུད་འདྲ་བ་ཞིག་འདུག ཆང་དྲོངས། འུ་རང་གཉིས་ཀྱང་གཡུང་དྲུང་ལྷ་རྩེར་མཆོད་འགྲོན་ལ་འགྲོ་རན་ཟེར་རོ། །དེ་འདྲའི་བླ་མ་སུ་ཡིན་བྱས་པས། ཉིད་ཀྱིས་མི་ཤེས་སམ། བླ་མ་གཡུང་དྲུང་ལྷ་རྩེ་བྱ་བ། སྤྲུལ་བའི་སྐུ་ཞིག་བཞུགས་ཟེར་བ་ལ། མཚན་ཐོས་པ་ཙམ་གྱིས་ཤ་ཞིག་ལ་སྐྱི་བུན་གྱིས་སོང་ནས། དེར་བླ་མའི་དྲུང་དུ་ཕྱིན་ཏེ། གོས་རས་ཕྲུག་གཉིས་ཡོད་པ་གདན་དུ་བཏིང་། གཡུ་ཞོ་བརྒྱ་རི་བ་ཞིག་ཡོད་པ་མགུལ་དུ་བཏགས། ཞེ་ས་དགུ་ཕྲུག་ཅིག་ཕུལ་ནས། གཞན་ཡང་རྫས་ཆ་དང་། རྟ་གཉིས་ཕུལ་ནས། བླ་མའི་ཞལ་ནས་ཁྱོད་ཅི་འདོད་པ་ཡིན་གསུངས། བདག་ལ་དབང་ཞིག་ཞུ་བྱས་པས། ཁྱོད་དབང་འདོད་པ་འདི་མིན་ནམ་གསུངས་ནས། ཏིང་ངེ་འཛིན་དར་གཅིག་མཛད་ནས། །བཅུད་དང་ལྡན་པའི་སློབ་དཔོན་གྱིས། །སྣོད་དང་ལྡན་པའི་སློབ་མ་ལ། །ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོའི་དབང་བསྐུར་རོ། །གསུང་ནས་ཕྱག་གིས་སྤྱི་བོར་བཏབ་བཏབ་ལན་གསུམ་མཛད་ནས། དེ་ཀས་ཆོག་གི་གསུངས་ནས། དེར་ལོ་གསུམ་དུ་སྔགས་དང་རྫོགས་ཆེན་གྱི་དོན་ཐམས་ཅད་ཚང་བར་གནང་ངོ་། །བླ་མའི་ཞལ་ནས་གདམས་པ་འདི་ཡི་གཞུང་ལུགས་ཀྱིས། ཤ་མཚན་ལ་བརྟག་པ། མིང་ལ་བརྟག་པ། ཤ་མདངས་ལ་བརྟག་པ། སྤྱོད་པ་ལ་བརྟག་པ། རྨི་ལམ་ལ་བརྟག་པ་ལྔ་པོ་དེ། ཁྱེད་ལ་ལྔ་ཀ་ཚང་ངོ་། །ཤ་མཚན་ལ་བརྟག་པ་ནི། ཕྱག་གཡོན་པའི་མཐིལ་ན་བྱ་ཁྱུང་གིས་རྒྱུན་ལམ་རྩེ་མོ་བྱུང་རྒྱལ་ཞིག་འདུག ཤངས་ཀྱི་ཁྲོ་གཉེར་གྱེན་ལ་ཟག་པ་ཞིག་འདུག ཤ་མདངས་ལ་བརྟག་ན། ཤ་མདངས་སྔོ་ལ་སྤྱན་རྩ་དམར་བ་ཞིག་འདུག མཚན་ཡང་ལྷ་རྒོད་བྱ་བ་ནི། གཞན་གྱི་དབང་དུ་མི་འགྲོ་བས་མཚན་ཡང་བཟང་ངོ་། །སྤྱོད་པ་ལ་བརྟག་པས་ཀྱང་། འཁྲེགས་ལ་གྱོང་པ། བརྩོན་འགྲུས་ཆེ་བ། གེ་མ་སང་གི་བུའམ། ཤ་ཟན་སྲིན་པོའི་བུ་ལྟ་བུ་ཞིག་འདུག་པས་ཀྱང་བཟང་ངོ་། །རྨི་ལམ་ལ་བརྟག་པས་ཀྱང་། གསེར་གྱི་མཁར་རྔ་ཕྱོགས་བཞིར་བརྡུང་བ་དང་། སྟག་གི་རྒྱལ་མཚན་ཕྱོགས་བཞིར་ཕྱར་བ་དང་། དུང་ཆེན་ཕྱོགས་བཞིར་བུས་པ་དང་། གཅན་གཟན་གདུག་པའི་ཁ་བཅིང་པ་དང་། འབྲོང་ལ་རུ་བཟང་བྱས་པ་དང་། འཕན་དར་ཕྱོགས་བཞིར་ཕྱར་བ་ལས་སོགས་རྨི་བས་བཟང་། བུ་ཁྱོད་ལ་གདམས་ངག་ཚང་བར་སྦྱིན་ནོ་གསུངས་ནས། ཐུགས་ལ་བཏགས་པ་ལགས་སོ། །བདག་གིས་རྫས་ཆེན་པོ་ཙམ་ཡང་ཕུལ་བ་མེད་དེ། རེས་འགའ་དྲུག་ཅུ་ཙམ་རེ། རེས་འགའ་ལྔ་བཅུ་ཙམ་རེ། རེས་འགའ་བཞི་བཅུ་ཙམ་རེ༑ རེས་འགའ་སུམ་ཅུ་ཙམ་རེ་ཕུལ་ལོ། །བདག་འདྲ་ལོམ་ཏིང་སྒོམ་ཆེན་གྱིས། སུམ་ཅུ་ལོན་ནས་རི་ཁྲོད་འགྲིམས། གཉེན་གྱི་དམ་པ་ཕ་དང་མ། འདོད་ཡོན་ལྔ་ལ་མ་ཆགས་པར། ཕ་ཡུལ་འཛུབ་མོས་མཚོན་པའི། རྒྱལ་ཁམས་ཕྱོགས་མེད་ཕ་ཡུལ་བྱས། གདམས་པ་ཆུད་མ་གསན་དུ་རེ་བ་ལགས་སོ།

(17) Szkółka: Podział pojmowalnej treści

1. Podział przez dwojakie zestawy (gnyis tshan gyi sgo nas dbye ba)
2. Podział przez trojakie zestawy (gsum tshan gyi sgo nas dbye ba)
3. Podział przez czworakie zestawy (bzhi tshan gyi sgo nas dbye ba)
4. Podział przez pięciorakie zestawy (lnga tshan gyi sgo nas dbye ba)

To należy do pojmowalnej treści.

wtorek, 19 lipca 2016

Kukułeczka szmaragdowa གཡུ་བྱ་ཁུ་བྱུག

Zawsze dziwiło mnie, że wyznawcy bon w swoich pismach wspominają turkusową kukułkę, kiedy kukułki, jakie znałem były zwykle szare lub co najwyżej niebieskawe. Dziś, gdy czytałem Księgę Rodzaju w języku cerkiewno-słowiańskim i natrafiłem na określenie kamien zjelienyj (кáмень зелéный / ка́мень зеле́ный) jako szmaragd, pomyślałem, czy nie można by skojarzyć ze szmaragdem znanego w Tybecie turkusa (tyb. g.yu, wym. śr.-tyb. ju). Wtedy też pomyślałem o turkusowej kukułce i węsząc po internecie, odnalazłem ptaszka, który nazywa się po polsku kukułeczką szmaragdową, a po łacińsku chrysococcyx maculatus. Myślę, że ten gatunek ptaka żyjący w wielu państwach Azji (Bangladesz, Bhutan, Kambodża, Chiny, Indie, Indonezja, Laos, Malezja, Mjanma, Nepal, Sri Lanka, Tajlandia i Wietnam), bardziej odpowiada królowi skrzydlatych (tyb. 'dab chags kyi rgyal po) z pism bonu, owej turkusowej kukułce (tyb. g.yu bya khu byug), aniżeli jakikolwiek inny gatunek kukułki. Sam widok zielonego upierzenia tego ptaszka może budzić w duszy nadzieję i ożywienie.

Kukułeczka szmaragdowa na przykładzie pism zamieszczonych na tym blogu (przykłady bardzo nieliczne w porównaniu z częstością występowania tego ptaka w pismach bonu):



Osobnik męski
(zdjęcie: Somchai Kanchanasut; własność społeczna)

 Osobnik żeński
(zdjęcie: JJ Harrison; własność społeczna)

sobota, 16 lipca 2016

(16) Szkółka: Określenie bezosobowości osobnika གང་ཟག་གི་བདག་མེད།

Niezauważona wymiernie osobą osobnika.
(gang zag gi bdag tshad mas ma dmigs pa)

Inne możliwości tłumaczenia: Niepostrzeżona (niepojęta) przez kryterium (wzór, miarę) właściciela osoby (istoty, treściwca?).

Wyraz kangzak (gang zag) sam oznacza osobę albo istotę (por. Określenie bezosobowości), więc można rozumieć ten rodzaj bezosobowości jako bezosobowość osoby. Jak to rozumieć? Bezosobowość oznacza brak właściciela albo brak pana. To znaczy, że poznajemy ją przez pewne niedostrzeżenie. Nie dostrzegamy, aby jakiś szczególny byt miał właściciela. Możemy to zauważyć albo w odniesieniu do słowa, albo w odniesieniu do osoby. Gdyby to uprościć, moglibyśmy chyba powiedzieć, że nie ma takiego słowa, które byłoby dla siebie i od siebie; nie ma takiej osoby, która byłaby dla siebie i od siebie.

To należy do podziału bezosobowości.

wtorek, 5 lipca 2016

(13) Szkółka: Określenie bezosobowości བདག་མེད།

Niewyobrażenie wymiernie osoby.
(bdag tshad mas ma dmigs pa)

Inne możliwości tłumaczenia: Niezauważenie przez kryterium (wzór, miarę) osoby.

Inne wyrazy mogące tłumaczyć bdag med (bezosobowość): niebycie (nieistnienie) osoby (osobowe), brak osoby, brak osobowy, bezpodmiotowość, brak właściciela, brak pana, brak ja itp.

Przekład bdag jako jaźń, pochodzący od psychologów, jest niepotrzebny i nieuzasadniony.

Należy zauważyć, że dak (bdag) w języku tybetańskim bywa używane w znaczeniu ja, ale wyraz ten jest tylko grzecznościową (zhe sa) odmianą tego zaimka, podczas gdy zwyczajnie w znaczeniu ja używa się wyrazu nga (nga). Szersze zastosowanie wyrazu dak (bdag) wskazuje, że nie należy go zawężać do samego tylko ja. Najlepszym wyrazem w języku polskim do przełożenia tego dak wydaje się osoba (pozostałe wyrazy, jak właściciel albo pan, dobrze odpowiadają znaczeniowo, ale już nie tak dobrze brzmieniowo, w wydźwięku). Wskazuje również na to częste jego występowanie w wyrazie pochodnym dagńi (bdag nyid), wyraźnie oznaczającym osobowość albo osobistość. Mówi się także o równoznacznikach dla dak (bdag), którymi są osobnik (gang zag – osoba, istota, treściwiec?) i ja (nga).

Wyrazowi dak (bdag) w języku sanskryckim odpowiada atman (ātman) albo atma (ātma/ātmā).

poniedziałek, 4 lipca 2016

(12) Szkółka: Równoznaczniki i wyrazy bliskoznaczne ཡིན་ཁྱབ་མཉམ། ཡོད་ཁྱབ་མཉམ།

Krótkie wyjaśnienie odnośnie określeń równoznacznik i wyraz bliskoznaczny.

Jin ciapniam (yin khyab mnyam), które przełożono jako równoznacznik, oznacza w rozumieniu buddyjskiej nauki takie pojęcie, które istotowo jest wspólne. Np. weźmy wyrazy pojęcie (shes bya) i słowo (bon), które uważane są za równoznaczniki (yin mkhyab mnyam). Przyjmuje się, że jeśli jest pojęciem, to jest słowem; jeśli jest słowem, to jest pojęciem. Np. biały kieł – jeśli biały kieł jest pojęciem, to jest słowem; jeśli jest słowem, to jest pojęciem.

Z kolei jo ciapniam (yod mkhyab mnyam), które przełożono jako wyraz bliskoznaczny, oznacza w rozumieniu buddyjskiej nauki takie pojęcie, które jest wspólne tylko bytowo. W ten sposób, podobnie jak wyżej, jeśli jest (bywa) pojęcie, to jest (bywa) słowo; jeśli jest słowo, to jest pojęcie. Np. jeśli biały kieł bywa pojęciem, to bywa słowem; jeśli bywa słowem, to bywa pojęciem.

Wyraz ciapniam (khyab mnyam) można rozumieć jako wzajemne obejmowanie, współzawieranie, współzachodzenie, równoległość, paralelizm. Jin ciapniam (yin khyab mnyam) dotyczy współzawierania istotowego, a jo ciapniam (yod khyab mnyam) – współzawierania bytowego (naturalnego?).

To wyjaśnienie nie jest obecne w podręczniku Nimy Tenzina. Jest ono streszczeniem tego, co przeczytałem i usłyszałem gdzie indziej.