Na
początku mamy wymienione przyczyny według istoty, a na końcu
według podobieństwa pomagania. Czym różnią się te przyczyny? W
przypadku pierwszego podziału – według istoty – mamy do
czynienia z przyczynami zachodzącymi po sobie (przyczyny pośrednie)
i tą, która rzeczywiście przyczynia się do powstania skutku
(przyczyny rzeczywiste). W przypadku drugiego podziału – według
podobieństwa pomagania – mówimy o przyczynie zbliżającej, która
może być porównana z powyższą przyczyną rzeczywistą (nawet
określenia obu tych przyczyn wyraźnie na to wskazują), i o okolicznościach współdziałających, które już nie mogą być
ściśle porównane z przyczynami pośrednimi, ponieważ tamte
zachodziły po sobie, a okoliczności współdziałające towarzyszą wspólnie. Możemy wziąć przykład. Jeśli mamy nasienie jęczmienia, jego przyczyną
rzeczywistą jest dojrzenie owocu jęczmienia, ale wcześniej przed
dojrzeniem owocu, mieliśmy kiełek, łodygę, kłos itp. To
wszystko, co było wcześniej możemy nazwać przyczyną pośrednią
albo dziedziczną (rgyud rgyu). Natomiast
to, co pomaga stać się nasieniu jęczmienia nasieniem jęczmienia,
jest właśnie okolicznościami współdziałającymi (lhan
cig byed pa'i rkyen). Te
okoliczności nie są jakimś wcześniejszym stadium nasienia
jęczmienia, nie są ściśle jego przyczyną pośrednią –
są innego rodzaju – ale przyczyniają się do właściwego skutku.
Dalej,
należałoby jeszcze omówić, co oznacza podział przyczyny według wyrażenia językowego. Oznacza to, w jakich szczególnych
przypadkach posługujemy się nazwą przyczyna. Ten szczególny
podział jest obecny w nauczaniu Tonpy Szenraba (w bonie) i w
wyjaśnieniach indyjskiego mędrca Wasubandhu (w buddyzmie
indyjskim).
Mówimy
przyczyna wtedy, gdy jakieś dwie rzeczy występują razem i te dwie
rzeczy wspólnie działając, przyczyniają się do pewnego skutku.
Np. ojciec i matka są przyczyną dziecka, w tym przypadku przyczyną
współwystępującą.
Mówimy
przyczyna wtedy, gdy jakaś rzecz tworzy skutek zgodnie ze swoim
rodzajem, we właściwym sobie zakresie, przez uczestnictwo w polu
działania właściwym danemu rodzajowi czy zakresowi. W ten sposób
właściwie wszystko może być nazwane przyczyną przez samo
uczestniczenie. Jeśli coś uczestniczy w jednym rodzaju, jest
przyczyną współuczestniczącą.
Mówimy
przyczyna wtedy, gdy jakaś rzecz jest zajściem pokrewieństw, gdy
zachodzą pewne skojarzenia znaczeń i ich wyjaśnień. Na przykład
jakaś szczególna myśl i jej odbicie w rzeczywistości jest
przyczyną pokrewną. Mówimy przyczyna wtedy, gdy w rzeczywistości
duchowej zachodzi pewne pokrewieństwo, kojarzenie. W przypadku tej
przyczyny, jak i następnej (wszechobecnej) warto sięgnąć do szerszych objaśnień
tradycyjnych. Ten rodzaj przyczyny można prosto rozumieć jako idee
i to, co idealne. Świat myśli czy idei też jest rodzajem
przyczyny, która tutaj nazwana jest pokrewną. (Możliwe, że należałoby tutaj użyć określenia przyczyna przenośna.)
Mówimy
przyczyna wtedy, gdy mamy do czynienia z rzeczami powszechnymi,
takimi jak uczucia, sądy, myśli itp. Są one nieoczywiste, ale
przyczyniają się do powstania wyraźnych skutków.
Mówimy
przyczyna wtedy, gdy jakaś rzecz jest gotowa do wydania skutku. Ta
rzecz znajduje się w obszarze świata i dlatego w określeniu
przyczyny dojrzałej mówi się, że jest ona złożona z jakiejś
nieprawości i splamionej prawości, co znaczy że może być prawa
albo nieprawa. Jednakże nawet jeśli jest prawa, to przez różne
światowe okoliczności nie jest zupełnie czysta, co nazywa się
splamioną prawością (dge ba zag bcas).
Mówimy
przyczyna wtedy, gdy jakaś rzecz tworzy nową jakość. Ten rodzaj
przyczyny łatwo jest pojąć.
Dokładniejszych
wyjaśnień należy szukać w tradycyjnych pismach.
